Một số giải pháp nâng cao năng lực tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn tỉnh Sơn La

 Các đơn vị sự nghiệp công lập đóng vai trò quan trọng trong việc cung ứng dịch vụ sự nghiệp công và thực hiện chính sách an sinh xã hội ở nước ta nói chung và trên địa bàn tỉnh Sơn La nói riêng. Tuy nhiên, trước thực trạng hệ thống các đơn vị sự nghiệp công lập còn cồng kềnh, chồng chéo, phân tán và đặc biệt chi tiêu ngân sách nhà nước cho các đơn vị này hiện đang là “gánh nặng” lớn thì việc nghiên cứu các giải pháp nhằm nâng cao năng lực tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn tỉnh Sơn La đang là yêu cầu cấp bách trong giai đoạn hiện nay.

Thực trạng năng lực tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn tỉnh Sơn La

Tính đến hết năm 2023, trên địa bàn tỉnh có 730 đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó có 08 đơn vị tự chủ nhóm I và 23 đơn vị tự chủ nhóm II, chiếm khoảng 4% đơn vị tự chủ tài chính. Hiện nay, việc giao quyền tự chủ tài chính cho các đơn vị sự nghiệp công (ĐVSNCL) được ổn định trong thời gian 05 (năm) năm; thời kỳ ổn định tự chủ tài chính lần đầu được áp dụng đến năm 2025 (theo quy định tại khoản 6, Điều 9 Thông tư 56/2022/TT-BTC của Bộ Tài chính). Các ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh chủ yếu thuộc lĩnh vực giáo dục tại các vùng khó khăn kinh tế - xã hội, việc thực hiện xã hội hóa mở rộng các loại hình dịch vụ còn hạn chế. Ngoài ra, do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19, các chính sách an sinh phục hồi nên kinh tế (Nghị quyết 165/NQ-CP…) tác động lớn đến nguồn thu dịch vụ của các ĐVSNCL. Một số ĐVSNCL nhận thức chưa đầy đủ, thiếu quyết liệt và đồng bộ trong chỉ đạo, tổ chức thực hiện; chưa chủ động chuyển các ĐVSNCL sang hoạt động theo cơ chế tự chủ, còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào NSNN. Một số bộ, ngành Trung ương (TW Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, TW Hội Nông dân Việt Nam,…) chưa ban hành danh mục dịch vụ sự nghiệp công có sử dụng NSNN và danh mục các ĐVSNCL cung ứng dịch vụ sự nghiệp công trong các lĩnh vực chuyên ngành; chưa quy định rõ về dịch vụ công của từng ngành, dẫn đến khó khăn trong việc xây dựng định mức, đơn giá đặt hàng dịch vụ sự nghiệp công.

 Giải pháp nâng cao năng lực tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập trên địa bàn tỉnh

Nhằm nâng cao năng lực tự chủ tài chính của ĐVSNCL trên địa bàn tỉnh, trong thời gian tới cần có những giải pháp tổng thể và quyết liệt từ phía các cơ quan nhà nước cũng như các ĐVSNCL, cụ thể:

Đối với các cơ quan nhà nước

Một là, tiếp tục hoàn thiện hệ thống thể chế liên quan đến tự chủ tài chính, tạo cơ sở pháp lý cho các ĐVSNCL đẩy mạnh triển khai chuyển đổi nâng cao năng lực tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong giai đoạn mới.

Chính phủ đã ban hành Nghị định số 60/2021/NĐ-CP ngày 21/6/2021 quy định về cơ chế tự chủ tài chính của các ĐVSNCL thay thế Nghị định 16/2015/NĐ-CP và một số Nghị định khác về cơ chế này với kỳ vọng tạo hành lang pháp lý mới nhằm khắc phục những hạn chế hiện nay. Để cụ thể hóa các nội dung của Nghị định, thời gian tới các bộ, ngành Trung ương cần sớm ban hành các thông tư hướng dẫn, quy định cơ chế tự chủ của ĐVSNCL; danh mục dịch vụ sự nghiệp công có sử dụng NSNN và danh mục các ĐVSNCL cung ứng dịch vụ sự nghiệp công trong các lĩnh vực chuyên ngành; ban hành quy định rõ về dịch vụ công của từng ngành. Cùng với đó, mở rộng các chính sách ưu đãi để khuyến khích xã hội hóa, tạo điều kiện thuận lợi ưu đãi về đất đai, hạ tầng, chính sách thuế cho các cơ sở thực hiện xã hội hóa được tiếp cận dễ dàng các nguồn vốn tín dụng hoặc hỗ trợ sau đầu tư đảm bảo tiến độ, mục tiêu của dự án đề ra.

Hai là, hoàn thiện cơ chế khuyến khích xã hội hóa đối với các ĐVSNCL của từng ngành, từng lĩnh vực theo hướng chuyển đổi các đơn vị này sang hoạt động theo hình thức tự bảo đảm toàn bộ kinh phí hoạt động hoặc vận dụng cơ chế tài chính như doanh nghiệp, kiên quyết chuyển sang cơ chế tự bảo đảm hoàn toàn về tài chính đối với nhóm các ĐVSNCL cung cấp các dịch vụ sự nghiệp công có khả năng xã hội hóa cao trên cơ sở Nhà nước thực hiện lộ trình bảo đảm kinh phí hoạt động có thời hạn. Trong trường hợp cần thiết phải thành lập ĐVSNCL mới, thì đơn vị đó phải tự bảo đảm toàn bộ về tài chính (trừ trường hợp phải thành lập mới để cung ứng dịch vụ sự nghiệp công cơ bản, thiết yếu). Đẩy mạnh xã hội hóa, chuyển các đơn vị sự nghiệp kinh tế và sự nghiệp khác đủ điều kiện thành công ty cổ phần.

Ba là, đẩy mạnh việc áp dụng cơ chế đặt hàng cung cấp các dịch vụ sự nghiệp công gắn liền với nhu cầu sử dụng, với số lượng, chất lượng cụ thể để đảm bảo hiệu quả đầu tư từ NSNN, tránh lãng phí. Cùng với đó, có lộ trình cụ thể thực hiện cơ chế đấu thầu cung cấp dịch vụ sự nghiệp công sử dụng NSNN để tạo điều kiện cho cơ sở ngoài công lập cùng tham gia cung cấp. Qua đó, giúp giảm dần các sản phẩm, dịch vụ sự nghiệp công sử dụng NSNN thực hiện theo phương thức giao nhiệm vụ, giao kế hoạch.

Bốn là, có chính sách khuyến khích, hỗ trợ các ĐVSNCL chuyển đổi cơ chế hoạt động thông qua tiếp cận vốn vay ưu đãi, hỗ trợ lãi suất để đầu tư tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị, ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp... Đổi mới chính sách ưu đãi tín dụng đối với học sinh, sinh viên cho phù hợp với cơ chế tự chủ khi thực hiện chuyển từ cơ chế học phí sang giá dịch vụ đối với các ĐVSNCL hoạt động trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo.

Đối với các đơn vị sự nghiệp công lập

Một là, đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến về cơ chế tự chủ tài chính của các ĐVSNCL đối với người đứng đầu, người lao động trong các ĐVSNCL, giúp họ vừa thấy rõ được vai trò, sự ưu việt của cơ chế mới, vừa xây dựng kế hoạch, bước đi, lộ trình cụ thể gắn với chính đơn vị họ đang công tác, tránh để việc thực hiện cơ chế tự chủ theo kiểu phong trào. Người đứng đầu các ĐVSNCL phải nghiên cứu, tìm kiếm, khai thác và phát triển các hoạt động sự nghiệp, nhằm gia tăng nguồn thu cho đơn vị thông qua các hoạt động hợp pháp, như: tiếp cận các nguồn viện trợ, tài trợ trong và ngoài nước; đẩy mạnh các hoạt động hợp tác để tạo nguồn thu trên cơ sở nâng cao chất lượng dịch vụ; thực hiện cơ chế giá dịch vụ…

Hai là, trên cơ sở hoàn thiện danh mục dịch vụ sự nghiệp công sử dụng NSNN, cần đẩy mạnh việc tổ chức thực hiện Nghị định số 32/2019/NĐ-CP của Chính phủ quy định về giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng NSNN nhằm tạo sự cạnh tranh bình đẳng giữa các ĐVSNCL cung cấp dịch vụ sự nghiệp công với các đơn vị cung cấp dịch vụ ngoài công lập, tạo sức ép buộc các ĐVSNCL phải đổi mới, năng động hơn trong hoạt động. Cùng với đẩy mạnh thực hiện cơ chế đặt hàng thực hiện dịch vụ sự nghiệp công có lộ trình cụ thể, cần thực hiện cơ chế đấu thầu cung cấp dịch vụ sự nghiệp công sử dụng NSNN nhằm tạo điều kiện cho các cơ sở ngoài công lập cùng tham gia cung cấp; giảm dần các sản phẩm, dịch vụ sự nghiệp công sử dụng NSNN thực hiện theo phương thức giao nhiệm vụ, giao kế hoạch.

Ba là, không ngừng hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động của các ĐVSNCL trên đại bàn tỉnh và hiệu quả hoạt động của các bộ, ngành, địa phương trên cơ sở đưa ra các chỉ tiêu đánh giá hoàn thành nhiệm vụ liên quan đến cơ chế tự chủ của các ĐVSNCL. Các chỉ tiêu đánh giá này sẽ do các cơ quan nhà nước có thẩm quyền (hoặc các tổ chức được uỷ quyền) ban hành phù hợp theo đặc điểm hoạt động của các ngành, lĩnh vực, các địa phương. Chủ động nghiên cứu, áp dụng mô hình quản trị doanh nghiệp tiên tiến, hiện đại vào các ĐVSNCL tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư. Các ĐVSNCL phải xây dựng hệ thống tiêu chí nhằm đo lường, đánh giá kết quả của các hoạt động sự nghiệp, thực hiện các chương trình, hoạt động, nhiệm vụ được giao, so sánh với chi tiêu sự nghiệp để làm cơ sở đánh giá mức độ hiệu quả khi thực hiện nhiệm vụ trên số kinh phí tiêu hao.